بررسی تاریخ تبریز نشان می دهد که این شهر طی ۱۰۰ سال گذشته دارای مدارس متعددی بوده است که حداقل مساحت آنها هزار متر مربع بوده و در موارد بسیاری نیز مدارسی در این شهر احداث شده است که مساحت آنها تا ۴هزار متر مربع نیز رسیده است.

به گزارش سازه خبر،بررسی ها نشان می دهد در دهه ۲۰ شمسی حدود ۲۰۰ مدرسه در تبریز از محل ۵ درصد درآمد شهرداری توسط اداره فرهنگ، شهرداری و اوقاف در محل گورستان‌های متروکه تبریز احداث شده است. ساخت این تعداد مدرسه در آن زمان در سطح کشور بی‌نظیر بوده و از این رو، آن دوران را نقطه عطف آموزش نوین در ایران نامگذاری کرده اند.

البته علاوه بر این مدارسی که در آن دهه در تبریز احداث شده است در دهه پیشین آن نیز، مدارس دیگری هم در این شهر احداث شده است که از مهمترین آنها می توان به مدرسه اکبریه،مدرسه جعفریه،مدرسه حاج صفرعلی،مدرسه حسن پادشاه،مدرسه خواجه‌علی‌اصغر،مدرسه صادقیه،مدرسه طالبیه،مدرسه ظهیریه،مدرسه کاظمیه،مدرسه نصریه اشاره کرد که جزو مدارس شاخص و سرآمد تبریز و کشور بوده اند.

نقطه مشترک اکثر مدارس احداث شده در تبریز مساحت بالای آنها در عین کم بودن جمعیت این شهر است علاوه بر این طراحی، معماری و سازه این مدارس نیز در نوع خود جالب توجه بوده بطوریکه تمامی این مدارس دارای کلاس هایی متعدد، بزرگ و با ارتفاع سقف۳ تا ۴ متری در هر طبقه بوده اند که نمونه بارز آنها دبیرستانهای فردوسی و طالقانی این شهر می باشند.

برنامه ریزی برای احداث تعداد زیاد مدرسه در تبریزعلاوه بر اینکه زمینه سازی برای تحصیل تمامی کودکان شهر اعم از فقیر و غنی در کنار یکدیگربوده دو دلیل اساسی دیگر نیز داشته یکی اینکه مدارس تبریز پذیرای دانش آموزانی از سایر شهرها و روستاها بوده و از سوی دیگر نشان دهنده آینده نگری فعالان حوزه آموزش و پرورش کشور و تبریز در آن دوران بوده است بطوریکه با رشد سریع جمعیت در دهه ۵۰ و ۶۰ شمسی علنا این مدارس جوابگوی کودکان و نوجوانان علاقمند به تحصیل و علم آموزی در تبریزبود.

اما از دهه ۷۰ شمسی با رشد جمعیت سیاست های حاکم بر فرآیند آموزش و احداث مدرسه در کل کشور تغییر کرد و مدارس غیرانتفاعی به صورت قارچ گونه رشد کردند و از آنجاییکه این اتفاق با انجام مطالعه صورت نگرفته بود روند احداث فضاهای آموزشی و مدارس دست خوش تغییر شد و همپای صدور مجوز مدرسه پیش نرفت و قانونگذارن مجبور به وضع قوانینی سهل گیرانه در این زمینه شدند و مجوز راه اندازی مدرسه در اماکنی با متراژ پایین و زیر هزار متر و حتی ۵۰۰ متر و در ساختمانهایی غیر استاندارد و نامناسب برای فعالیت آموزشی صادر کردند و اینجا بود که بزرگترین ضربه در وهله اول به سیستم آموزشی و دانش آموزان و در وهله بعدی به شهرسازی و توسعه شهرها وارد شد که کلانشهر تبریز نیز از این بابت ضربه محکمی خورد چراکه مشاهده می شد هر سال به تعداد مدارس غیر انتفاعی در هر کوچه و محله ای افزوده می شود و این امر باعث بروز پیامد های منفی بسیاری در دو حوزه آموزش و شهر و شهرسازی بود.

با افزایش غیر اصولی تعداد مدارس غیر انتفاعی دیگر شاهد تحصیل دانش آموزان در کلاس های استاندارد بزرگ و حیاط های چند هزار متری نبودیم در اغلب مدارس غیر انتفاعی کاربری ساختمان مسکونی است و هیچ گونه تناسبی با مدارس متعارف و استاندارد پیشین ندارد. چنین مدارسی حیاطی دارای محیط باز برای رفع خستگی و تفریح دانش آموزان ندارند علاوه بر این محیط آزمایشگاهی مناسبی برای کسب علم دانش آموزان نیز تأسیس نمی‌شود. کلاس‌های درسی برخی از این مدارس نیز به گونه‌ای نیست که دانش آموز به راحتی بتواند به درس گوش فرا دهد به عبارتی، در بسیاری از مدارس غیرانتفاعی، میز و نیمکت کلاس درس وضعیت قابل قبولی از نظر علوم ارگونومی ندارند و برای نشستن دانش آموز مناسب نیستند  و علنا با این وضعیت می توان گفت که روز به روز مدارس تبریز آب رفته اند!

علاوه بر موارد فوق با توجه اینکه جانمایی و طراحی مدارس غیرانتفاعی منطبق بر اصول شهرسازی و معماری نبوده است ایجاد ترافیک،آلودگی هوا، افزایش سر و صدا، از بین رفتن آرامش و آسایش مردم در محلات و عدم توسعه اصولی شهر را نیز در پی داشته است.

در حال حاضر سالهاست که دیگر در کلانشهر تبریز شاهد احداث مدارس استاندارد نیسیتیم و به جای آن رشد مدارس غیر انتفاعی در هر کوچه و برزنی را که عمدتا در مرکز شهر هستند شاهدیم که علاوه بر اثرات منفی ذکر شده، ترافیک مهمترین رهاورد این مدارس در سطح تبریزاست که همه ساله با آغاز پاییز و بازگشایی مدارس شدت می یابد چراکه عمده این مدارس دارای سرویس ایاب و ذهاب نیستند و جابجایی دانش آموزان اکثرا توسط والدینشان صورت می گیرد و این یعنی به تعداد هر دانش آموز یک اتومبیل اول صبح و سرظهر به ترافیک همیشگی تبریز افزوده می شود و با توجه به نوع شهرسازی تبریز که در اکثر نقاط شهر راه در رویی نیز وجود ندارد ترافیک ساعتها در این شهر وقت مردم را گرفته و هزینه های بسیاری را هم متوجه مردم و شهر می نماید.

به هر حال واقعیت ماجرا این است که در برهه زمانی کنونی تبریز، مدارس غیر انتفاعی فعال در فضاهای کوچک عمدتا مسکونی به یک معضل پنهان در گوشه گوشه این شهر تبدیل شده اند که علنا شهر را با مشکلات ریز و درشت بسیاری مواجه می کنند و ضروری است که سیاستگذاران این حوزه برای حل این معضل تدبیری اساسی بیاندیشند چراکه ترددهای بسیار در سطح شهر باعث فرسوده شدن شهر می شود و تبعات جبران ناپذیری در پی دارد که همواره هزینه زا بوده و مشکل آفرین خواهد بود.

سیدحسین هاشمی

سردبیر پایگاه “سازه خبر”